-
Notifications
You must be signed in to change notification settings - Fork 98
/
tr.html
1713 lines (1355 loc) · 53.6 KB
/
tr.html
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
<!--
THE WISDOM AND/OR MADNESS OF CROWDS
by Nicky Case | apr 2018
- - - - - - - - - - -
FAN TRANSLATION GUIDE:
https://github.com/ncase/crowds#how-to-translate-this-thing
Hello fan-translaters! Thank you so, so much for your help.
I hope you know what you've gotten yourself into.
There's about 3600+ WORDS to translate, including
the Bonus Boxes and References.
To make things easier (or less painful, anyway) I've marked
what needs to be translated and how with big "TRANSLATE" comments.
Ctrl+F for "TRANSLATE" in uppercase to see what needs to be translated!
BUT BEFORE YOU TRANSLATE ANYTHING, DO THIS:
1) Look up the two-letter code of the language you're translating to:
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ISO_639-1_codes
2) *COPY* index.html, and name the copy [two-letter-code].html
For example: de.html, ar.html, zh.html, etc...
3) Translate *THAT* page. Do NOT modify the original index.html!
And once you're done, go to "translations.txt", and follow the
instructions there to let this game "know" your translation exists.
Good luck, and thanks again!
<3,
~ Nicky Case
-->
<!DOCTYPE html>
<html lang="tr"> <!-- lang="(TRANSLATE: set your language code here, same as the page name!) e.g: es, es-ES, pt-BR, ja, it, fr-CA, de, ..." -->
<head>
<!-- Meta Info -->
<title>Toplulukların Bilgeliği ve/veya Deliliği</title> <!-- <title>(TRANSLATE this part only)</title> -->
<meta name="description" content="insan ağları için etkileşimli bir rehber"/> <!-- content="(TRANSLATE this part only)" -->
<meta content="text/html;charset=utf-8" http-equiv="Content-Type">
<meta content="utf-8" http-equiv="encoding">
<meta charset="utf-8">
<link rel="icon" type="image/png" href="favicon.png">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/" hreflang="en">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/cs.html" hreflang="cs">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/nl.html" hreflang="nl">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/de.html" hreflang="de">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/es.html" hreflang="es-ES">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/fr.html" hreflang="fr">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/it.html" hreflang="it">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/ja.html" hreflang="ja">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/pt.html" hreflang="pt">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/ru.html" hreflang="ru">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/uk.html" hreflang="uk">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/vi.html" hreflang="vi">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/zh-CN.html" hreflang="zh-CN">
<link rel="alternate" href="http://ncase.me/crowds/zh-TW.html" hreflang="zh-TW">
<!-- Sharing -->
<meta itemprop="name" content="Toplulukların Bilgeliği ve/veya Deliliği"> <!-- content="(TRANSLATE this part only)" -->
<meta itemprop="description" content="insan ağları için etkileşimli bir rehber"> <!-- content="(TRANSLATE this part only)" -->
<meta itemprop="image" content="http://ncase.me/crowds/social/thumb.png">
<meta name="twitter:title" content="Toplulukların Bilgeliği ve/veya Deliliği"> <!-- content="(TRANSLATE this part only)" -->
<meta name="twitter:description" content="insan ağları için etkileşimli bir rehber"> <!-- content="(TRANSLATE this part only)" -->
<meta name="twitter:card" content="summary_large_image">
<meta name="twitter:site" content="@ncasenmare">
<meta name="twitter:creator" content="@ncasenmare">
<meta name="twitter:image" content="http://ncase.me/crowds/social/thumb.png">
<meta property="og:title" content="Toplulukların Bilgeliği ve/veya Deliliği"> <!-- content="(TRANSLATE this part only)" -->
<meta property="og:description" content="insan ağları için etkileşimli bir rehber"> <!-- content="(TRANSLATE this part only)" -->
<meta property="og:type" content="website">
<meta property="og:url" content="http://ncase.me/crowds/">
<meta property="og:image" content="http://ncase.me/crowds/social/thumb.png">
<!-- Styles -->
<link rel="stylesheet" type="text/css" href="css/index.css?v=7">
</head>
<body>
<!-- THE SLIDESHOW -->
<div id="container">
<!-- Simulation(s) in background -->
<div id="simulations_container">
<div id="simulations"></div>
</div>
<!-- Slideshow: words & buttons -->
<div id="slideshow_container">
<div id="slideshow"></div>
</div>
<!-- Scratch Transition -->
<canvas id="scratch" width="711" height="400"></canvas>
<!-- Skip -->
<div id="skip">atla ></div> <!-- TRANSLATE -->
<!-- Modal -->
<div id="modal_container">
<div id="modal_bg"></div>
<div id="modal">
<div id="modal_close">⨯</div>
<div id="modal_content_container">
<div id="modal_content"></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<!-- Navigation: Audio, Contents, Share, Translations -->
<div id="navigation_container">
<div id="sound" mute="no">
<div id="sound_icon"></div>
<span id="sound_on">AÇIK</span> <!-- TRANSLATE -->
<span id="sound_off">KAPALI</span> <!-- TRANSLATE -->
</div>
<div id="sharing">
<a id="fb" target="_blank" href="TODO"></a>
<a id="tw" target="_blank" href="TODO"></a>
<a id="em" target="_blank" href="TODO"></a>
<span id="share_title">
Toplulukların Bilgeliği ve/veya Deliliği <!-- TRANSLATE -->
</span>
<span id="share_desc">
<!-- TRANSLATOR: keep this on ONE LINE or the social sharing will break! -->
Neden insan grupları akıllı, aptal, kibar ve zalim davranır? İnsan ağları için etkileşimli bir rehber: <!-- TRANSLATE -->
</span>
</div>
<div id="navigation">
<!-- The chapters -->
<!-- TRANSLATE all the Chapter names! -->
<div chapter="Introduction">
<span>0</span>
<span>0. Giriş</span>
</div>
<div chapter="Networks">
<span>1</span>
<span>1. Bağlantılar</span>
</div>
<div chapter="Simple">
<span>2</span>
<span>2. Yayılma</span>
</div>
<div chapter="Complex">
<span>3</span>
<span>3. Karmaşık Yayılma</span>
</div>
<div chapter="BB">
<span>4</span>
<span>4. Bağ & Köprü Kurma</span> <!-- note: & is html for the "and" sign -->
</div>
<div chapter="SmallWorld">
<span>5</span>
<span>5. Bu Küçük Bir Dünya</span>
</div>
<div chapter="Conclusion">
<span>6</span>
<span>6. Sonuç Olarak...</span>
</div>
<div chapter="Credits">
<span>7</span>
<span>7. Jenerik</span>
</div>
<div chapter="Sandbox">
<span>★</span>
<span>★ Kum Havuzu Modu! ★</span>
</div>
<!-- A divider -->
<span class="nav_divider"></span>
<!-- Bonus Notes & References -->
<div modal="bonus">
<span>?</span>
<span>Ek Kutuları!</span> <!-- TRANSLATE -->
</div>
<div modal="references">
<span style="margin-top: 7px; font-size: 35px;">*</span>
<span>Linkler & Referanslar</span> <!-- TRANSLATE -->
</div>
<div modal="translations">
<span style="margin-top:5px; position:relative;"><span style="
position: absolute;
top: -8px;
left: 6px;
">A</span><span style="
position: absolute;
font-size: 16px;
top: -1px;
left: 16px;
">あ</span></span>
<span>Çeviriler</span> <!-- TRANSLATE -->
</div>
<!-- The hover bubble -->
<span id="nav_bubble"></span>
</div>
<div id="translations"></div>
<div id="social"></div>
</div>
<!-- The Pencil -->
<div id="pencil_container">
<canvas id="pencil"></canvas>
</div>
<!-- Preloader -->
<div id="pre_preloader">
<div>yükleniyor...</div> <!-- TRANSLATE -->
</div>
</body>
</html>
<!-- - - - - -->
<!-- SCRIPTS -->
<!-- - - - - -->
<script src="js/lib/helpers.js"></script>
<script src="js/lib/inobounce.js"></script>
<script src="js/lib/minpubsub.src.js"></script>
<script src="js/lib/howler.min.js"></script>
<script src="js/lib/Key.js"></script>
<script src="js/lib/Mouse.js"></script>
<script src="js/lib/Sprite.js"></script>
<script src="js/slideshow/Slideshow.js"></script>
<script src="js/slideshow/Pencil.js"></script>
<script src="js/slideshow/Boxes.js"></script>
<script src="js/slideshow/Scratch.js"></script>
<script src="js/slideshow/Navigation.js"></script>
<script src="js/slideshow/SimUI.js"></script>
<script src="js/slideshow/SandboxUI.js"></script>
<script src="js/slideshow/Modal.js?v=5"></script>
<script src="js/slideshow/Preloader.js"></script>
<script src="js/slideshow/Translations.js?v=5"></script>
<script src="js/sim/Peep.js?v=2"></script>
<script src="js/sim/Connection.js"></script>
<script src="js/sim/ConnectorCutter.js"></script>
<script src="js/sim/Simulations.js"></script>
<script src="js/chapters/A_Preloader.js"></script>
<script src="js/chapters/B_Introduction.js"></script>
<script src="js/chapters/C_Networks.js"></script>
<script src="js/chapters/D_Simple_Contagion.js"></script>
<script src="js/chapters/E_Complex_Contagion.js"></script>
<script src="js/chapters/F_Bonding_And_Bridging.js"></script>
<script src="js/chapters/G_Small_World.js"></script>
<script src="js/chapters/H_Conclusion.js"></script>
<script src="js/chapters/I_Credits.js"></script>
<script src="js/chapters/J_Sandbox.js?v=2"></script>
<script src="js/main.js"></script>
<!-- - - - - - - - - - - - -->
<!-- THE SLIDESHOW'S WORDS -->
<!-- - - - - - - - - - - - -->
<!--
This is the bulk of what you need to TRANSLATE!
Translate just the text that's within the <tag></tags>
If you're using a code editor (like Sublime Text https://www.sublimetext.com/),
it should automatically highlight what the text is (usually in white).
-->
<span style="display:none">
<!-- Preloader -->
<words id="preloader_title">
<div style="font-size: 30px;">
<span>TOPLULUKLARIN</span>
<br>
<span style="font-size: 60px;letter-spacing: 4px;">BİLGELİĞİ</span>
<span style="font-size: 60px;">ve/veya</span>
<br>
<span style="font-size: 100px;line-height: 80px;position: relative;top: -15px; display:block;">DELİLİĞİ</span>
</div>
<div style="color:#999">
<!-- TRANSLATE note: comment out the line below... -->
<!-- oynanış süresi: 30 dk • nicky case, nisan 2018 -->
<!-- ...and UN-comment + TRANSLATE this line! -->
yapımcı nicky case • çeviri [gokdumano] • <a href='.'>orijinal İngilizce dilinde</a>
</div>
</words>
<words id="preloader_button">
<next></next>
</words>
<words id="preloader_loading">
yükleniyor...
</words>
<words id="preloader_play">
başlayalım! <div class="rarr"></div>
</words>
<!-- Introduction -->
<!--
TRANSLATE note: to make the text stay in a circle, I added lots of <br> breaks.
You may have to re-arrange the <br>'s in order to do your translation.
It shouldn't look too bad if they're slightly off, though!
Also, <b></b> bolds a word/phrase, and <i></i> italicizes a word/phrase.
-->
<words id="intro">
<br><br>
Sör Isaac Newton akıllı olduğundan çok emindi
<br>
Yani, cebiri ve yerçekimi teorisini bulduysa
<br>
başka işler için de yeterince akıllı olmalı
<br>
yatırım yapmak gibi mesela? Neyse, uzun lafın kısası
<br>
1720'de ülke çapında Güney Denizi Balonu olarak bilinen
<br>
çılgın borsa hareketinde 4,600,000$ (bugünün parasıyla) kaybetti.
<br><br>
Newton'un söylediği gibi: <i>“Gök cisimlerinin hareketlerini
<br>
hesaplayabildim ama insanların deliliğini hesaplayamadım.”</i>
<next>kendisi için kötü olmuş <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="intro_2">
<div style="height:0.5em"></div>
Tabii ki, piyasaların, kurumların veya
<br>
devletlerin kontrolden çıktığı ve
<br>
kalabalıkların <i>çıldırdığı</i> ilk örnek bu değil.
<br>
Yine de, insanlığa olan umudunuzu kaybettiğinizde,
<br>
kasırgalarda birbirini kurtarmak için koordineli çalışan yurttaşlar,
<br>
sorunlara çözüm üreten topluluklar, daha iyi bir dünya için
<br>
savaşan insanlar & kalabalıkların <i> bilgeliğini </i> görürsünüz!
<div style="height:0.9em"></div>
<b>Fakat topluluklar <i>neden</i> delilik veya bilgelik gösterir?</b> Hiçbir teori
<br>
her şeyi açıklayamaz ama bence yeni bir çalışma alanı, <b>ağ bilimi</b>
<br>
bize rehberlik edebilir! Ana fikri: toplulukları anlamak için
<br>
<i>bireylere</i> değil, aksine...
<next>... <i>bağlantılarına</i> bakmalıyız. <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<!-- Networks -->
<words id="networks_tutorial_start">
<b>Bir ağ çizelim!</b>
Her bağlantı, iki kişi arasındaki bir dostluğu temsil eder:
</words>
<words id="networks_tutorial_connect">
bağlamak için çiz
</words>
<words id="networks_tutorial_disconnect">
keserek bağlantıyı kopar
</words>
<words id="networks_tutorial_end">
karalamalar yapmayı ve oynamayı bitirdiğinde,
<next wiggle>devam edelim <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="networks_threshold">
Sosyal bağlantılar sadece güzel resimler yapmaktan daha fazlasını yapabilir.
İnsanlar dünyalarını anlamak için sosyal bağlantılarına <i>bakarlar</i>.
Örneğin, insanlar <b>arkadaşlarının yüzde kaçının (kendilerini saymazsak)</b>
diyelim ki, aşırı içki içtiğini öğrenmek için
akranlarına bakarlar. <icon name="yellow"></icon>
</words>
<words id="networks_threshold_instruction">
<b>Bağlantıları çiz/sil ve ne olduğunu bak! <div class="rarr"></div> </b>
</words>
<words id="networks_threshold_end">
<next>güzel, çözdün işi</next>
</words>
<words id="networks_pre_puzzle">
Ancak, ağlar insanları <i>kandırabilir</i>.
Tıpkı biz üzerinde olduğumuz için dünyanın düz görünmesi gibi,
insanlar <i>içinde</i> toplum hakkında yanlış fikirlere sahip olabilirler.
</words>
<words id="optional_reading">
<div style="position:absolute; top:5px;">
<i>seçmeli</i> ek notlar! ↑
</div>
<div style="position:absolute; left:216px; top:10px;">
↓ bağlantılar ve referanslar
</div>
</words>
<words id="networks_pre_puzzle_2">
<bon id="books"></bon>
<br>
Örneğin, 1991'de yapılan bir araştırma<ref id="drunk"></ref> gösterdi ki
"Neredeyse tüm [üniversite] öğrencileri arkadaşlarının kendilerinden
daha fazla içtiğini söyledi."
Ama bu imkansız görünüyor!
Nasıl olabilir?
Bir ağ çizerek cevabınızı bulmak üzeresiniz.
O zaman hadi
<next>HERKESİ KANDIRALIM<div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="networks_puzzle">
<b style="font-size:2em">BULMACA ZAMANI!</b>
<br>
<i>Herkesi</i> arkadaşlarının çoğunun daha fazla
(%50'den fazlasını) içki içtiğine <icon name="yellow"></icon> inandır
(gerçekte oranları 1'e 2'den daha az olsa da!)
</words>
<words id="networks_puzzle_metric">
<b>KANDIRILDI:</b>
</words>
<words id="networks_puzzle_metric_2">
9 kişiden
</words>
<words id="networks_puzzle_end">
Tebrikler! Bir grup öğrenciyi inanılmaz derecede sağlıksız bir
sosyal normun yaygınlığına inanmaları için manipüle ettiniz!
<next wiggle>...uh. teşekkürler?</next>
</words>
<words id="networks_post_puzzle">
Az önce yarattığınız şeye Çoğunluk Yanılsaması<ref id="majority"></ref> deniyor
ve bu da insanların neden siyasi görüşlerinin doğru olduğunu düşündüklerini veya
aşırılığın neden gerçekte olduğundan daha yaygın göründüğünü açıklıyor.
<i>Delilik.</i>
<bon id="connections"></bon>
Ancak insanlar başkalarının fikir ve davranışlarını yalnızca pasif bir şekilde <i>gözlemlemez</i>,
onları aktif olarak <i>kopyalarlar</i>.
Şimdi, bakacağımız şey ağ bilimcilerinin tabiri ile...
<next>“Yayılma!” <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<!-- Simple Contagions -->
<words id="simple_simple">
<i>Şimdilik "eşik" olayını bir kenara bırakalım.</i>
Aşağıda: <icon name="red"></icon> bazı bilgilere sahip bir kişi var.
Bazı <i>yanlış</i>bilgiler. Havalı çocukların dediği gibi "balon haberler".
Ve o kişi her gün bir virüs gibi dedikoduyu arkadaşlarına yayıyor.
Ve bunu <i>arkadaşlarına</i> yayacak. Gibi gibi.
<br>
<b>
Simülasyonu başlat! <div class="darr"></div>
(not: simülasyon <i>çalışırken</i> değişiklik yapamazsın)
</b>
</words>
<words id="simple_simple_2">
Not: Kulağa olumsuz gelse de, "yayılmalar" iyi veya kötü (veya tarafsız veya belirsiz) olabilir.
Sigara içmenin, sağlığın, mutluluğun, oy verme biçimlerinin ve işbirliklerinin
hepsinin "bulaşıcı" olduğuna dair güçlü istatistiksel
kanıtlar<ref id="contagion"></ref> var --
hatta bu örneklere intihar<ref id="suicides"></ref> ve silahlı saldırı<ref id="shootings"></ref> da eklenebilir.
</words>
<words id="simple_simple_end">
<next wiggle>peki bu iç karartıcı <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="simple_cascade">
Kesinlikle öyle
Neyse, <b>BULMACA ZAMANI!</b>
<br>
Öyle bir ağ çiz ki, <i> herkes </i>
"yayılmadan" etkilensin
<br>
(yeni kural: <i>kalın</i> bağlantıları kesemezsin)
</words>
<words id="simple_cascade_end">
<next wiggle>fevkalade <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="simple_post_cascade">
Bu çılgınlığın yayılmasına <b>"bilgi şelalesi"</b> denir.
Newton da 1720'de böyle bir şelaleye düştü.
Dünya genelinde finans kurumları da 2008'de böyle bir çağlayana düştü.<ref id="subprime"></ref>
<br><br>
Fakat: <i>bu simülasyon yanlış.</i>
Çoğu fikir virüs gibi <i>yayılmaz</i>.
Birçok inanç ve davranış için, "enfekte" olabilmek için bulaşmaya
bir kereden fazla "maruz kalmanız" gerekir.
Ağ bilimciler, fikirlerin/davranışların nasıl yayıldığını tanımlamanın
yeni ve daha iyi bir yolunu buldular ve buldukları isim...
<next wiggle>“<i>Karmaşık</i> Yayılma!” <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<!-- Complex Contagions -->
<words id="complex_complex">
"Eşiklere" ve aşırı içenler <icon name="yellow"></icon> örneğine geri dönersek!
Simülasyonu ilk çalıştırmanızda, insanlar davranışlarını değiştirmmeyecek.
<br><br>
Şimdi, <i>arkadaşlarının %50'sinden fazlası içmeye başladığında</i>
insanlar içmeye başlarsa ne olacağını simüle edelim!
<b>Simülasyonu başlatmadan önce <i>ne olabilir</i> sorusuna kafanızda yanıt arayın.</b>
<br><br>
<b>Şimdi simülasyonu çalıştırın ve gerçekte ne olduğunu görün! <div class="rarr"></div> </b>
</words>
<words id="complex_complex_2">
<span style="line-height:1.3em; display:block;">
Önceki "sahte haber" <icon name="red"></icon> yayılımının aksine,
bu yayılım <icon name="yellow"></icon> herkese <i>bulaşmadı</i>!
İlk birkaç kişi "enfekte" oldu, çünkü sadece bir alkolikle
karşılaşmış olsalar da, o alkolik arkadaşlarının %50'siydi (evet, yalnızlar).
Buna karşılık, zincirin sonuna yakın olan kişi <i>enfekte olmadı</i>,
yayılıma maruz kalsalar da %50+ eşiği geçmedi.
<div style="height:0.75em"></div>
"Enfekte" arkadaşların <i>göreceli</i> yüzdesi önemlidir.
<i>İşte</i> <b>karmaşık yayılım</b> teorisi<ref id="complex"></ref> ve
virüs-gibi-yayılan <b> basit yayılım</b> teorileri arasındaki fark budur.
("basit yayılımı" "%0'dan fazla" bulaşma eşikli "karmaşık yayılım" olarak görebilirsiniz.)
<div style="height:0.75em"></div>
Ancak, yayılımlar kötü olacak diye bir kaide yok —
bu kadar topluluğun <i>deliliği</i> yeter, peki ya...
<next>...topluluğun <i>bilgeliği?</i></next>
</span>
</words>
<words id="complex_complex_3">
Elimizde gönüllü biri <icon name="blue"></icon> biri olsun, neye gönüllü olsun...
afetten insanları kurtarmaya, ya da mahallesindeki fakir çocuklara ders vermek
gibi havalı bi'şey için.
Yani, bu "iyi" bir karmaşık yayılım.
Ancak bu sefer, eşiğin yalnızca %25 olduğunu varsayalım —
insanlar arkadaşlarının %25'i veya daha fazlası da gönüllü ise yardıma katılacaklar.
İyi niyetin dışarıdan biraz teşvike ihtiyacı vardır.
<br><br>
<b>← Herkesin iyi niyetle "enfekte" olmasını sağla!</b>
</words>
<words id="complex_complex_3_end">
<span style="line-height:1.3em; display:block;">
<b>NOT:</b> Gönüllülük, birçok karmaşık yayılımdan sadece <i>biri</i>!
Diğer örnekler: seçmen katılımı, yaşam tarzı,
inançlarınıza meydan okumak, bir konuyu derinlemesine
anlamak için zaman ayırmak — birden fazla "maruz"
kalınması gereken şeyler.
Karmaşık yayılım <i>her zaman</i> bilgece değildir,
ama bilge olmak karmaşık yayılımdır.
<div style="height:0.75em"></div>
(Peki gerçek hayattan <i>basit</i> yayılımlar ne olabilir?
Genellikle sincapların 13 meme ucu vardır gibi önemsiz şeyler<ref id="possum"></ref>)
<bon id="contagions"></bon>
Şimdi, karmaşık yayılımların gücünü ve tuhaflığını <i>gerçekten</i> göstermek için...
<next>...deminki bulmacayı hatırlayalım <div class="rarr"></div> </next>
</span>
</words>
<words id="complex_cascade">
Hatırladın mı? Bu sefer, <i>karmaşık</i> yayılımla <icon name="blue"></icon>, biraz daha zorlayacak...
<br>
<b>Herkese karmaşık bilgelik "bulaştırmaya" çalış! <div class="darr"></div></b>
</words>
<words id="complex_cascade_feel_free">
(direkt 'başlat' düğmesine basıp istediğin kadar deneme yapmaktan çekinme)
</words>
<words id="complex_cascade_end">
<next wiggle>VAY CANINA <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="complex_post_cascade">
Şimdi, "karmaşık" veya "basit", iyi veya kötü, akıllı veya çılgın herhangi bir yayılımı
bulaştırmak için bağlantı eklemeye devam etmemiz gerektiğini düşünebilirsiniz.
Ama gerçekten öyle mi? Peki, tekrar gözden geçirelim...
</words>
<words id="complex_post_cascade_end">
<next wiggle>...geçmiş bir bulmacaya dönelim <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="complex_prevent">
Aşağıdaki "başlat"a basarsanız, karmaşık yayılım <icon name="blue"></icon> herkese bulaşacak.
Beklenmedik bi'şey değil.
Ama şimdi, daha önce yaptığımız her şeyin <i>tersini</i> yapalım:
<b>bulaşmanın herkese yayılmasını <i>önlemek</i> için bir ağ çizin! <div class="darr"></div></b>
</words>
<words id="complex_prevent_2">
Kaptın mı?
Fazla bağlantı her zaman <i>basit</i> yayılımları kolaylaştırırken,
<b><i>karmaşık</i> fikirlerin yayılımını kötü yönde etkiler!</b>
(aklınıza interneti getirdi mi, hmm?)
Ve bu sadece teorik bir problem değil. Mevzu bahis bir hayat..
</words>
<words id="complex_prevent_end">
<next wiggle>...ya da ölüm olabilir. <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="complex_groupthink">
NASA'daki insanlar kurabiyelerdi kişilerdi.
Bizi Ay'a götürmek için Newton'un teorilerini kullandılar.
Her neyse, uzun lafın kısası, 1986'da,
<i>mühendislerden gelen uyarılara rağmen</i>,
<i>Challenger</i>'ı fırlattılar,
ki devamında mekik patladı ve 7 kişi öldü.
İlk incelemeler:
o sabah hava fazla soğuktu.
<div style="height:0.9em"></div>
İleri incelemeler: yöneticiler mühendislerin uyarılarını görmezden geldi.
Neden? Nedeni <b>grup düşüncesi</b><ref id="groupthink"></ref>.
Bir grup <i>fazla</i> yakın bağlanınca, (kurumların yüksek mevkilerine gelmek istediklerinden)
inançlarına veya egolarına karşı gelen karmaşık fikirlere karşı dirençli hale gelirler.
<div style="height:0.9em"></div>
İşte kurumlar bu şekilde topluluğun deliliğine düşebilir.
Peki topluluğun <i>bilgeliği</i>ni nasıl "hayata geçirebiliriz"?
Kısaca, iki kelime:
<next>Bağ & Köprü kurarak <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<!-- Bonding & Bridging -->
<words id="bonding_1">
← Çok az bağlantı fikrin yayılımını engeller
<br>
Çok fazla bağlantı ise grup düşüncesine yol açacaktır. <div class="rarr"></div>
</words>
<words id="bonding_2">
<b>
Dengeyi sağlayacak bir grup çizin:
karmaşık bir fikri yaymaya yetecek kadar bağ çizin!
<div class="darr"></div>
</b>
</words>
<words id="bonding_end">
Bu kadar basit!
Bir grup <i>içindeki</i> bağlantıların sayısına <b>bağ sosyal değeri</b><ref id="social_capital"></ref> denir.
Ama ya
<next wiggle>...gruplar <i>arasındaki</i> bağlar?</next>
</words>
<words id="bridging_1">
Tahmin edebileceğiniz gibi,
gruplar <i>arasındaki</i> bağlantıların sayısına
<b>köprü sosyal değeri</b> denir.
Bu önemlidir, çünkü grupların izole bölmelerden çıkmasına yardımcı olur!
<br>
<b>Herkese karmaşık yayılım "bulaştırmak" için bir köprü kur:</b>
</words>
<words id="bridging_end">
Bağ gibi, köprüler için de tam bir denge noktası mevcuttur.<ref id="bridge"></ref>
(ek zorluk: karmaşık yayılımın üzerinden <i>geçemeyeceği</i>
kadar kalın bir köprü çizmeyi dene!)
Artık grupların <i>içi</i> ve <i>arası</i> bağlantıları nasıl "tasarlayacağımızı" biliyoruz, öyleyse...
<next wiggle>...İKİSİNİ birden yap!</next>
</words>
<words id="bb_1">
<b style="font-size:2em">SON BULMACA!</b>
<br>
Bilgeliği tüm kalabalığa yaymak için gruplar içinde (bağ) ve
arasında (köprü) bağlantılar kurun:
</words>
<words id="bb_2">
Tebrikler, çok özel bir ağ türü çizdiniz!
Dengeli bağ ve köprü karışımına sahip ağlar
son derece önemlidir, ve onlara verilen isim...
<next wiggle>“Küçük Dünya Ağları” <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<words id="bb_small_world_1">
<i>"Tekdüzesiz birlik". "Bölünmemiş çeşitlilik". "E Pluribus Unum: onlardan biri, tek".</i>
<br>
Nasıl ifade edilirse edilsin,
farklı zamanlardan ve kültürlerden insanlar genellikle aynı bilgiye ulaşır:
<b>
sağlıklı bir toplumun gruplar <i>içinde</i> ve <i>arasında</i>
dengeli sayıda bağlara ve köprülere ihtiyacı vardır.
</b>
Yani:
</words>
<words id="bb_small_world_2">
Ne bu...
<br>
(çünkü fikirler yayılamaz)
</words>
<words id="bb_small_world_3">
ne de bu...
<br>
(çünkü grup düşüncesi oluşacak)
</words>
<words id="bb_small_world_4">
...işte <i>BU:</i>
</words>
<words id="bb_small_world_5">
Ağ bilimciler artık bu eski bilgi için matematiksel bir tanıma sahipler:
<b>Küçük dünya ağı</b><ref id="small_world"></ref>.
Bu optimum bağ + köprü karşımı,
nöronlarımızın nasıl bağlantılı olduğunu<ref id="swn_neurons"></ref>,
ortak yaratıcılığı<ref id="swn_creativity"></ref>
ve promlem çözmeyi<ref id="swn_social_physics"></ref>, hatta ve hatta
ABD Başkanı John F. Kennedy'nin nasıl nükleer savaşı (ucu ucuna) engellediğini(!)<ref id="swn_jfk"></ref> açıklar.
Yani evet, küçük dünyalar çok önemli.
</words>
<words id="bb_small_world_end">
<next>konuyu özetleyelim... <div class="rarr"></div> </next>
</words>
<!-- Sandbox -->
<words id="sandbox_caption">
(shh... bir sır bilmek ister misin?<ref id="sandbox"></ref>)
</words>
<words id="sandbox_contagion">
Yayılım:
</words>
<words id="sandbox_contagion_simple">
basit
</words>
<words id="sandbox_contagion_complex">
karmaşık
</words>
<words id="sandbox_color_chooser">
Yayılımın rengi:
</words>
<words id="sandbox_tool_chooser">
Bir araç seç...
</words>
<words id="sandbox_tool_pencil">
Ağ Çiz
</words>
<words id="sandbox_tool_add">
Kişi ekle
</words>
<words id="sandbox_tool_add_infected">
"Enfekte" ekle
</words>
<words id="sandbox_tool_move">
Kişiyi Sürükle
</words>
<words id="sandbox_tool_delete">
Kişiyi Sil
</words>
<words id="sandbox_tool_clear">
<b>HER ŞEYİ TEMİZLE</b>
</words>
<words id="sandbox_shortcuts_label">
(...veya, klavye kısayollarını kullan!)
</words>
<words id="sandbox_shortcuts">
[1]: Kişi ekle [2]: "Enfekte" ekle
<br>
[Boşluk]: Sürükle [Geri Tuşu]: Sil
</words>
<!-- Conclusion -->
<words id="conclusion_1">
<div style="font-size: 30px;">
SONUÇ OLARAK: her şeyin dönüp geldiği nokta...
</div>
<div style="
width: 100%;
position: absolute;
font-size: 88px;
top: 20px;
line-height: 100px; display:block;
">
Yayılım & Bağlantılar
</div>
<div style="
width: 710px;
position: absolute;
top: 125px;
left: 250px;
">
<b>Yayılım:</b>
Nöronların beyindeki sinyalleri iletmesi gibi,
insanlar da bir toplumda inançları & davranışları iletir.
Sadece arkadaşlarımızı etkilemekle kalmıyoruz,
arkadaşlarımızın arkadaşlarını ve hatta arkadaşlarımızın
arkadaşlarının arkadaşlarını da etkileriz!<ref id="three_degrees"></ref>
(“dünyada görmek istediğin değişiklik ol” vs vs)
Ama nöronlar gibi, önemli olan sadece sinyaller değildir, ayrıca...
<br>
</div>
<div style="
width: 710px;
position: absolute;
top: 275px;
left: 250px;
">
<b>Bağlantılar:</b>
Çok az bağlantı karmaşık fikirlerin yayılımını engeller.
Çok <i>fazla</i> bağlantı ve karmaşık fikirler grup düşüncesine yenilir.
Küçük bir dünya ağı kurmanın püf noktası, bağların ve
köprülerin optimum karışımıdır: <i>e pluribus unum.</i>
</div>
<div style="
width: 350px;
position: absolute;
top: 410px;
left: 220px;
text-align: center;
color: #999;
">
(kendi simülasyonunu yapmak ister misin,
aşağıdaki (★)'ı tıklayarak Kumhavuzu Moduna göz atın!)
</div>
<div style="
width: 400px;
position: absolute;
top: 395px;
right: 0px;
text-align: right;
">
Peki başta sorduğumuz soru ne olacak?
Neden günün sonuda toplulukların <i>durağı</i>...
</div>
<div style="
width: 300px;
position: absolute;
top: 460px;
right: 0px;
">
<next>...bilgelik ve/veya deliliktir?</next>
</div>
</words>
<words id="conclusion_2">
<span style="line-height:1.4em; display:block;">
<div style="height:0.5em"></div>
Newton'dan NASA'ya, oradan Ağ Bilimi'ne
<br>
Bugün burada pek çok şey işledik.
<br>
Uzun lafın kısası, toplulukların deliliği
<br>
<i>bireyler davranış</i> kaynaklı olabileceği gibi
<br>
bireylerin ağ içerisinde nasıl sıkıştığına da bağlıdır.
<div style="height:0.9em"></div>
Bu demek <i>değildir</i> ki, bireysel sorumluluklarımızı unutalım,
<br>
çünkü günün sonunda bu ağı <i>örenler</i> biziz. Yani yayılımınızı geliştirin:
<br>
sizi pohpohlayan fikirlere şüpheyle yaklaşın<ref id="flatter"></ref>,
<br>
karmaşık fikirleri anlamak için zaman harcayın. Ve bağlantılarınızı geliştirin:
<br>
sadece benzer insanlarla bağ kurmakla kalmayın, aynı zamanda kültürel/politik
<br>
farklılıklara sahip kişilerle de köprüler kurun.
<div style="height:0.9em"></div>
Ağımızı bilgece örebiliriz. Elbet de, ekrana alelade karalamalar
<br>
yapmaktan daha zor olacaktır...
<next>...ama buna değecektir.</next>
</span>
</words>
<words id="conclusion_3">
<i>
“Tarihin büyük zaferleri ve trajedilerinden
<br>
özünde iyi veya kötü insanlar değil
<br>
özünde insan olanlar sorumludur.”
</i>
<br>
<span style="position:relative; top:5px">~</span> Neil Gaiman & Terry Pratchett
<div style="height:0.8em"></div>
<next small><3</next>
</words>
<!-- Credits -->
<words id="credits">
<div style="text-align:center; color:#fff; letter-spacing: 1px; font-size: 24px; line-height: 27px;">